Bản Đồ Ý Tưởng (dành cho học sinh từ lớp 1 ^_^)

Trong lớp, thường các em sẽ phải tập kể các câu chuyện “Đầu tiên là,… Sau đó,… Tiếp theo,… Cuối cùng là,…”, nhưng mà giờ “Con không biết” thì phải làm sao đây? Học trong tiếng Anh cũng đã khó rồi, giờ qua tiếng Việt thì “phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam”, bao điều cản trở. Vậy ý tưởng trong viết lách đến từ đâu?

Khi đọc câu hỏi này làm mình nhớ đến buổi học cách dạy Viết văn cho học sinh lớp một. Cô mình dạy bằng cách để cho lớp mình thành học sinh luôn và bài đầu tiên học là Phương Pháp Viết Văn (Writing Process). Bắt đầu với Suy nghĩ và thu thập các ý tưởng, rồi Trồng “hạt giống” ý kiến bằng cách viết nháp thật nhiều và viết nhỏ (write small), là chọn một câu chuyện nhỏ, kể thật nhiều chi tiết về nó. Sau đó Viết nháp thành bài văn hoàn chỉnh, rồi Kiểm tra lại, sửa lại các câu văn cho hay hơn, mạch lạc hơn, có thể thêm, bớt, đổi chỗ giữa các câu, hay thay đổi từ. Cuối cùng là Sửa ngữ pháp, chính tả. Nhưng Cô cũng dạy là thực tế khi viết nó có thể tùm lum tá lả, không nhất thiết phải đi theo thứ tự như hình. Có thể đang viết nháp rồi nảy ra một ý kiến khác, thì lại quay lại thu thập thêm ý tưởng. 

Rồi bây giờ để thu thập ý tưởng, Cô mình sử dụng một cuốn sách tranh rất dễ, gọi là Bản đồ của tôi – My Map Book, tác giả Sara Faneuil. (Nếu có điều kiện và sách này có thể sử dụng nhiều lần cho trẻ, bạn có thể mua sách để ủng hộ tác giả). (Haha, tự nhiên mò ra được cái video hồi xưa dạy sách này thời Covid). Các ý tưởng đến từ xung quanh ta:

• Từ nhà đến trường, đến chỗ làm.
• Hay trong một ngày mình làm những gì.
• Hay đơn giản trong cái phòng ngủ của mình, có món đồ gì có kỷ niệm hông.
• Hay trên con đường đi làm, đi học hàng ngày.
• Ngay cả từ con chó của mình, nó có câu chuyện gì với cái đuôi, cái tay,…
• Hay câu chuyện về các bữa ăn trong ngày
• Hay trong bản đồ trái tim, bạn yêu thích ai nhất, điều gì nhất.

Giờ có một đống hạt giống ý tưởng rồi, mình sẽ trồng xuống như thế nào? Mình sẽ chọn từ buổi sáng hôm nay, nhưng vẫn còn “lớn” quá, chưa đủ “nhỏ”. Mình đào sâu hơn chút, sáng nay lớp có buổi hướng nghiệp với các cô chú kỹ sư tới, và mình phải cho các em làm khảo sát về môi trường nghề nghiệp mà các em thích. Nhưng có một vấn đề, cô phụ trách đưa cho mình một xấp khảo sát bằng tiếng Việt, trong khi mình có lớp đa số chỉ biết tiếng Anh. Rồi “vấn đề” dần nhỏ hơn. Mình chọn cái “hạt giống” vấn đề đó, và sẽ viết nhiều về nó. Cô giáo dạy viết của mình đã chỉ một phương pháp “Mô tả, đừng kể” (Show, don’t tell) bằng cách dùng 5 giác quan (5 senses) để mô tả. Viết làm sao mà người đọc có thể cảm nhận, trải nghiệm được cảnh đó thay vì “kể” là: Hôm nay, tôi đi làm và tôi thấy mệt.

• Nhìn: thấy tờ khảo sát hoàn toàn bằng tiếng Việt, mà mình thì lại không có nhiều thời gian, nên đành phải đưa cho học sinh. Mình phải vừa dịch vừa quơ tay quơ chân, vừa chỉ vô tờ giấy để các em có thể chọn đúng câu trả lời. Các em nhìn ngơ ngác, nhìn nhau, nhìn các bạn biết tiếng Việt để giúp. Các bạn biết chút tiếng Việt thì chồm qua chồm lại, vừa giải thích vừa lo hí hoáy trong giấy của mình.
• Nghe: “Ok, xong chưa, giờ Cô đọc câu đầu tiên nha, bên trái là thích làm việc với con người”, “Bên phải là thích làm việc với máy móc” (khúc này dĩ nhiên mình nói tiếng Anh, hic hic). “Oh, so tên means name. I figure it out.” (À, thì ra “tên” có nghĩa là tên. Tui biết đó nghe). “Cho tôi mượn chút được hông? Trời, coi bộ tiếng Việt khó dữ à nghe. Hông hiểu gì hết trơn.”
• Ngửi: Phần này nếu là món ăn hay quần áo mới giặt thì sẽ mô tả dễ hơn. Nên không có gì đặc biệt để mô tả.
• Sờ: tờ giấy nham nhám. À, sau đó chừng hai chục phút thì cô phụ trách gửi khảo sát tiếng Anh, cảm giác ấm áp khi vừa chui ra khỏi máy in. 
• Nếm: Trong cảnh này hơi khó tả. Mình nghĩ là nếu món ăn sẽ có nhiều ý hơn. 

Sau khi có các đoạn viết nhỏ về “hạt giống” hoặc nhiều “hạt giống” câu chuyện khác nhau, mình sẽ chọn cái nào mình có cảm xúc để kể, hay phù hợp với nội dung mà mình muốn truyền tải. Và bài học nhỏ hôm nay đến đây là hết 😆.

Các phụ huynh có thể thử áp dụng phương pháp này với con bằng cách:

• Sử dụng sách My Map Book (nếu có điều kiện) hoặc tự vẽ những bản đồ đơn giản: bản đồ nhà mình, bản đồ trường học, bản đồ con đường quen thuộc…
• Nói chuyện và đặt câu hỏi để giúp con “đào” sâu hơn vào ý tưởng: “Con thích món gì nhất hôm nay? Tại sao? Nó có mùi như thế nào? Màu sắc ra sao?”
• Giúp con mở rộng từ vựng tiếng Việt qua việc mô tả: thay vì nói “ngon”, có thể nói “thơm”, “béo ngậy”, “giòn tan”… Thay vì “đẹp”, có thể nói “rực rỡ”, “lung linh”, “dịu dàng”…
• Khuyến khích con viết/kể những câu chuyện nhỏ nhỏ trước: “Hôm nay con chơi gì với bạn?”, “Con nhớ nhất điều gì ở trường?” rồi từ từ hướng dẫn con kể chi tiết hơn.
• Đừng vội sửa lỗi ngay mà hãy để con thoải mái chia sẻ trước, sau đó mới từ từ hướng dẫn con cách diễn đạt hay hơn.